Het Mercatorplein is het hart van Plan West, het uitbreidingsplan dat volgde op Plan Zuid.
Voor de inrichting van het plein en de vormgeving van de bouwblokken werd H.P. Berlage ingeschakeld, terwijl voor de overige gevelwanden vooral Amsterdamse School-architecten werden benaderd. De plattegronden werden geleverd door Gulden & Geldmaker.
Midden op het plein kwam een groot plantsoen met enkele kiosken.
Een van de twee torens van Berlage, de noordoostelijke, werd in 1961 wegens instortingsgevaar afgebroken. Vooral in de jaren 1980 verloederde het plein en de omgeving snel. In de jaren 1990 werd ingegrepen, met een ingrijpende renovatie die ongeveer 150 miljoen gulden kostte. Het overgrote deel van dat geld werd besteed aan het opknappen van de woningen. Onder het plein kwam een parkeergarage. Het noordelijke blok werd helemaal herbouwd, en de noordoostelijke toren kwam terug. Ook de openbare ruimte van het plein werd aangepakt. Al het verkeer werd voortaan langs de zuidelijke, westelijke en noordelijke randen geleid, zodat aan de oostkant voetgangers alle ruimte konden krijgen.
In 2008-2010 werd er weer aan het plein gesleuteld, waarbij onder meer extra ruimte werd gemaakt voor horeca.