Synagoge van de Liberaal-Joodse gemeente, de eerste nieuwgebouwde in Nederland na 1945. Met woning voor de bewaarder. Afgebroken in 2008.
De liberale stroming ontstond in de negentiende eeuw en pleitte voor aanpassing van het Jodendom aan het moderne leven. Traditionele wetten en rituelen hoefden niet strikt nageleefd te worden, mannen en vrouwen moesten gelijkwaardig behandeld worden, en in de liturgie diende de landstaal gebruikt te worden in plaats van het Hebreeuws. Een formele Amsterdamse tak ontstond begin jaren 1930. Die gebruikte de theosofische tempel in de Tolstraat voor haar bijeenkomsten. Na de oorlog en de holocaust was de gemeente gedecimeerd. Onder Jacob Soetendorp (Amsterdam 1914 - Fredrikshavn 1976), rabbijn van 1954 tot 1972, kwam de gemeente tot nieuwe bloei. Een woonhuis aan de De Lairessestraat 145 werd in 1957 ingericht als synagoge maar was na een paar jaar te klein geworden. In 1962 maakte Soetendorp een plan bekend voor een geheel nieuw gebouw, strategisch gelegen tussen de Rivierenbuurt en Buitenveldert, waar veel leden woonden. De eerste paal werd in juni 1964 geslagen; op 1 september 1966 werd de synagoge geopend.
Bij de opening werd het gebouw het Progressief Joods Centrum genoemd. Een van de doelen was om ook niet-religieuze Joden naar het centrum te lokken. Soetendorp wilde er het centrum van geheel Joods Amsterdam van maken. De afwezigheid bij de opening van bestuurders van de (orthodoxe) Nederlands-Israëlitische Hoofdgemeente en van de Portugees-Israëlitische gemeente was een tegenslag.
Markant waren de twee betonnen zuilen, 25 meter hoog, met bovenin twee panelen met daarop in Hebreeuwse letters de tien geboden. De zuilen rezen op uit het gebouw. In de synagogeruimte stond de heilige ark tussen de zuilen. In de eronder gelegen uitvaartruimte kon de baar tussen de zuilen worden geplaatst. Aan de kant van de Europaboulevard, waar destijds een grote parkeerplaats was, was in de gevel een afbeelding van een menora uitgespaard.
Voor het metselwerk werd zowel buiten als binnen een bijzonder grove baksteen gebruikt; wellicht waren het misbaksels. De stenen gaven de muren een warme en extra robuuste uitstraling.
In de zaal was plek voor zo'n 375 bezoekers. Door een schuifwand weg te schuiven kon de capaciteit verhoogd worden tot 510 personen, en door het bijtrekken van een zaal tot zelfs 730. Bij de gemeente waren destijds zo'n 450 gezinnen aangesloten.
Het ontwerp kwam van architect L.H.P. Waterman (Lé, Rotterdam 1912 - Londen 1988), in nauwe samenwerking met Soetendorp. Waterman had eerder gewerkt aan de restauratie van de synagoge in de Lekstraat (jaren 1950). Hij ontwierp verder onder meer een rouwkapel in de Hollandsche Schouwburg (1962, afgebroken) en een Joods kindertehuis aan de De Mirandalaan (1964, afgebroken). Zijn hoofdwerk was het conservatorium in Den Haag (1980, afgebroken). Bij het werk voor deze synagoge werd hij bijgestaan door medewerker J.A. Etten. Voor de belettering van het gebouw schakelde hij de vermaarde ontwerper Otto Treumann in.
De bouw werd gefinancierd met steun van het Rijk (de Wet Premie Kerkebouw uit 1962), de Claims Conference (een organisatie voor compensatie van slachtoffers van de Jodenvervolging), de verkoop van het pand in de De Lairessestraat, en giften van leden en sympathisanten. Bestuursvoorzitter van de gemeente was destijds Maurits Goudeket.
Volgens een bericht in het NIW besloot het bestuur in 1977 om de synagoge te vernoemen naar de overleden Soetendorp: Progressief Joods Centrum Beth Jacob Soetendorp. Die naam lijkt echter geen brede ingang gevonden te hebben.
De gemeente verliet de synagoge in 2007 nadat de plannen voor een nieuw complex met synagoge en gemeenschapscentrum concreet waren geworden. De nieuwbouw (architect: Bjarne Mastenbroek) was in 2010 gereed en kwam even verderop langs de Zuidelijke Wandelweg op een eilandje, het Jacob Soetendorpeiland. In de tussentijd gebruikte de gemeente de Zuidwijkkapel aan de Stadionweg.
Het oude pand was in 2005 verkocht aan een vastgoedonderneming van showbizmagnaat Joop van den Ende en werd in 2008 afgebroken. Van den Ende had in samenspraak met de gemeente het voornemen om de buurt te ontwikkelen tot een uitgaanscentrum met een musicaltheater. Dit zou het culturele deel van de Zuidas worden, was het idee. Het plan werd nooit uitgevoerd. Op de plek van de synagoge werd in 2016 gebouw Square van projectontwikkelaar Wonam opgeleverd met 111 appartementen, naar een ontwerp van LEVS architecten.
De hoofdingang van de synagoge was aan de Graafschapstraat 8 (tevens het adres); er was een zijingang voor de woning, met als adres Europaboulevard 21. Het deel van de Graafschapstraat ten zuiden van de Betuwestraat kreeg in 1978 de naam Jacob Soetendorpstraat; het huisnummer van de synagoge bleef 8. Na de sloop van de synagoge werd die straatnaam opgeheven. Het Joods Historisch Museum heeft een van de straatnaamborden in de collectie.
Graafschapstraat 8, Europaboulevard 21
- Datering:
- 1966
- Ontwerp:
- Waterman, L.H.P.
- Bouwstijl:
- Oorsponkelijke functie:
- Synagoge
- Status:
- Gesloopt, 2008.
- Bronnen & links:
- Beschrijving plan: Algemeen Handelsblad 25-5-1964, (Delpher) resolver.kb.nl/… ; Nieuw Israelietisch Weekblad 29-5-1964, (Delpher) resolver.kb.nl/…
- Opening: Algemeen Handelsblad 1-9-1966, (Delpher) resolver.kb.nl/… ; Nieuw Israelietisch Weekblad 9-9-1966, (Delpher) resolver.kb.nl/…
- Vernoeming: Nieuw Israelietisch Weekblad 9-9-1977, (Delpher) resolver.kb.nl/…
- Over de wet premie kerkebouw: Leeuwarder Courant 25-5-1962, (Delpher) resolver.kb.nl/…
- Liberaal Joodse Gemeente verkoopt synagoge voor theater Van den Ende. property.nl 22-9-2005, propertynl.com/…
- Laatste wijziging:
- november 2025