Voormalig vergadergebouw van de Esoterische School, een afdeling van de Theosofische Vereniging. Opdrachtgever was de P.C. Meulemanstichting.
De Nederlandse tak van de uit Amerika overgewaaide theosofische beweging was rond 1890 begonnen in het woonhuis Amsteldijk 76. Vanaf 1901 diende Amsteldijk 80 als centrum. In 1908 volgde een langwerpig houten gebouw naast de plek van de toekomstige tempel, waar in 1983 het buurthuis Cinetol kwam.
De theosofische tempel is een van de eerste voorbeelden in Amsterdam van de functionalistische bouwstijl Nieuwe Zakelijkheid, gebouwd in een tijd waarin de Amsterdamse School nog dominant was.
Het functionalisme was een van de drie hoofdstromingen in de vooroorlogse architectuur, naast de Amsterdamse School en De Stijl. Die laatste heeft in Amsterdam nauwelijks voet aan de grond gekregen.
De architecten Jan Brinkman (1902-1949) en Leendert van der Vlugt (1894ā1936) maakten in de jaren 1920 en 1930 in binnen- en buitenland furore met hun werk in de stijl van het Nieuwe Bouwen. Ze zijn vooral bekend van de Van Nellefabriek in Rotterdam (gebouwd 1925-1931).
Het gebouw heeft een ronde voorgevel. De zijgevels komen in een punt bijeen, zodat het gebouw de plattegrond van een kwart taartpunt heeft, een cirkelsector. In de zaal met plek voor circa 750 man ging daardoor alle aandacht naar het podium in de punt. In de zijgevels zitten grote ramen.
Het werd vanaf 1942 vooral gebruikt als bioscoop, onder de namen Thalia, Cultura en CinƩtol. De verbouwing tot bioscoop werd uitgevoerd onder leiding van A.J. Westerman.
Het gebouw herbergde van begin 1980 tot eind 1982 een Marokkaanse moskee. Die kwam over uit de Van Ostadestraat en vertrok naar de Weesperzijde. Vanaf 1985 zat er een filiaal van de openbare bibliotheek. Dat verhuisde in 2018 naar een nieuw gebouw achter het pand van diamantslijperij Asscher. Hier kwam circa 2022 een 'broedplaats' met ateliers onder de naam Tempel Amsterdam. In 2024 vond ook kunstcentrum De Appel hier onderdak. Het kwam over van de Schipluidenlaan.
Theosofische tempel. Tolstraat 160
- Datering:
- 1927
- Ontwerp:
- Brinkman, J.A. & L.C. van der Vlugt
- Bouwstijl:
- Nieuwe Zakelijkheid
- Oorsponkelijke functie:
- Vergaderzaal
- Status:
- Rijksmonument (5737)
- Bronnen & links:
- Monumenten Inventarisatie Project
- G. Bolhuis, H. Hartman, E. Mattie e.a. (red.): Atlas Gordel 20-40. Stedelijke Woningdienst / Uitgeverij De Balie, Amsterdam 2000.
- Beschrijving: Algemeen Handelsblad 8-7-1927, (Delpher) resolver.kb.nl/…
- Laatste wijziging:
- september 2025
Er zijn 27 afbeeldingen in de beeldbank van het Stadsarchief die gerelateerd zijn aan dit adres.