Voormalig theatergebouw. Het theater begon onder de naam Artis-Schouwburg. Het terrein kwam uit de erfenis van Artis-directeur Westerman, wiens bescheiden woonhuis hier eerst stond. Architect C.A. Bombach was een van de directeuren van de onderneming achter de schouwburg, samen met de theatermannen A.C. Kreeft en J.M.J. Buderman. In de zaal was plek voor zo'n 1300 bezoekers. Er werden vooral operette-voorstellingen gegeven.
Na een faillissement in 1894 kwam er een doorstart onder een nieuwe naam: Hollandsche Schouwburg.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het gebouw aanvankelijk een theater alleen voor Joden. Vanaf juli 1942 was het een verzamelplaats voor Joden, een Umschlagplatz, voordat ze werden weggevoerd naar concentratie- en vernietigingskampen. Kinderen tot 13 jaar werden ondergebracht in de crĆØche aan de overkant op nummer 31. Samen met de directeur van de crĆØche wist schouwburgbeheerder Walter SĆ¼skind (LĆ¼denscheid 1906 - Midden-Europa 1945) honderden kinderen weg te smokkelen. In november 1943 werd de Umschlagplatz gesloten, na het laatste transport.
In 1944 werd het theater door de bezetter verkocht aan enkele zakenlieden die de zaal verhuurden. Na de oorlog diende het gebouw enige tijd (1945-1946) als zalencentrum, onder de naam Piccadilly. De eigenaren wilden er een regulier theater van maken. Een comitƩ protesteerde, zamelde geld in en wist het gebouw aan te kopen. In 1950 werd het overgedragen aan de gemeente, op voorwaarde dat het geen oord van plezier mocht worden.
De gemeente besloot na acht jaar soebatten om de restanten van het theater in te richten als gedenkplaats. De schouwburgzaal werd binnenplaats; daartoe werden de meeste resten van de theaterzaal gesloopt. Burgemeester Van Hall ontstak er in mei 1962 een eeuwige vlam.
De gedenkplaats werd ontworpen door architect Jan Leupen van Publieke Werken. In 2016 werd ze een rijksmonument; de voorgevel was dat al langer. De Joodse architect LĆ©on Waterman (1912-1988) tekende in de hal een sobere rouwkapel, een chapelle ardente. Die verdween door de herinrichting in 1993 (architect Roy Gelders), toen een wand met familienamen werd aangebracht.
Dat namenmonument werd op zijn beurt verwijderd bij een renovatie in 2021-2024; het was overbodig geworden door de komst van het grote namenmonument in de Weesperstraat (gereed 2021).
Bij een renovatie in 2021-2024 kreeg de gevel olijfgroene tinten. Volgens renovatie-architect Uri Gilad van bureau Office Winhow waren dat de kleuren die PW-architect Jan Leupen in de jaren 1960 had gekozen toen hij de schouwburg inrichtte tot gedenkplaats. Ook keerde de daklijst terug.
- Deel van Plantage
Hollandsche Schouwburg. Plantage Middenlaan 24
- Datering:
- 1892 / 1962
- Ontwerp:
- Bombach, C.A. / J. Leupen
- Bouwstijl:
- Neoclassicisme XIXB
- Oorsponkelijke functie:
- Schouwburg
- Status:
- Rijksmonument (532241)
- Bronnen & links:
- Monumenten Inventarisatie Project
- Plannen: Het Nieuws van den Dag 20-7-1891, (Delpher) resolver.kb.nl/…
- Beschrijving: Het Nieuws van den Dag 2-5-1892, (Delpher) resolver.kb.nl/…
- Henk van Gelder: Jubileum met een wrange smaak. Ons Amsterdam mei 1992, onsamsterdam.nl/…
- Gevelkleur: architectenweb.nl/…
- Laatste wijziging:
- augustus 2025
Er zijn 30 afbeeldingen in de beeldbank van het Stadsarchief die gerelateerd zijn aan dit adres.