Het magnum opus van Michel de Klerk. Het 'arbeiderspaleis' is een hoogtepunt van de tweede, expressieve fase van de Amsterdamse School. Het blok werd gebouwd tussen 1919 en 1921, en omvat 102 woningen en een postkantoor. In het blok werd ook een al bestaande school in de Oostzaanstraat opgenomen. In die school is nu museum Het Schip gevestigd.
Opdrachtgever Eigen Haard wilde een blok met arbeiderswoningen neerzetten waarin wél aandacht was voor de vormgeving, in tegenstelling tot wat destijds gebruikelijk was. De Klerk bediende de corporatie op haar wenken.
Het blok heeft een wigvormige plattegrond en lijkt uit de verte op een oceaanstomer; vandaar de naam.
Berucht zijn de hoog geplaatste vensters. Het was niet de bedoeling dat de bewoners uit het raam konden hangen, zoals in de oude volkswijken. De opdrachtgever zag liever dat ze zich op het gezinsleven in de woning richtten.
Het was het derde project van De Klerk aan het Spaarndammerplantsoen, na het blok met de paraboolkappen (1913-1915) aan de noordkant en het 'gele' blok aan de zuidkant (1914-1918).
Een bespreking van het blok in het Algemeen Handelsblad was lovend over hoe de op het eerste oog wellicht kitscherige details het geheel juist versterken:
Het is niet door het een of ander toevoegsel, dat hier getracht is saaiheid te voorkomen; de geheele opzet sluit deze uit; het is een groote, fijne, architecturale zin, die hier de juiste middelen heeft weten te vinden.
Het postkantoor aan het Spaarndammerplantsoen kreeg grote ramen om het paleisachtige karakter van Het Schip te benadrukken: het was immers bedoeld als een arbeiderspaleis. De Klerk ontwierp ook het interieur van het postkantoor. Het straatmeubilair dat voor de deur staat is ook ontworpen in de stijl van de Amsterdamse School.
De uit bakstenen gehouwen sculptuur op de hoek met de Zaanstraat beeldt een groep raven uit. Raven waren in de Germaanse mythologie de boodschappers van de god Odin; De Klerk vond ze een toepasselijk symbool voor een postkantoor.
Typerend voor het deel aan de Zaanstraat zijn de golvende gevel en de sigaarvormige uitbouw op de hoek met de Hembrugstraat. In die sigaar kun je ook wel de achterkant (spiegel) van een oud zeilschip zien.
De Hembrugstraat wordt getypeerd door de obelisk-vormige toren, een hol bouwsel zonder functie.
Erg hoog is het torentje niet, maar het staat wel prominent in de as van het Zaanhof. Het wordt wel eens beschouwd als een socialistische, atheïstische tegenhanger van de kerktorens in de buurt. Torentje en pleintje sluiten goed aan op het pleintje van het Zaanhof aan de overkant.
De poort aan de Oostzaanstraat geeft toegang tot het binnenterrein, waar de ingangen zijn van enkele woningen en waar een verenigingsgebouw staat. Dat gebouwtje diende jarenlang als vergaderplek voor het bestuur van Eigen Haard.
De vereniging was zelf minder enthousiast over het blok dan liefhebbers van architectuur. Het verenigingsorgaan schreef in 1929:
Had hierbij de practijk hand in hand gegaan met het architectonisch schoone, de vereeniging zou zeer zeker met den bouw van dit blok meer tevreden zijn geweest dan thans. Dit geldverslindende blok woningen, hoe schoon ook van uiterlijk, zal door ingewikkelde structuur en daaruit voortvloeiende onderhoudskosten, de vereeniging altijd bemoeilijken bij de exploitatie.
Het Schip. Spaarndammerplantsoen 140, Zaanstraat 209-239, Hembrugstraat 257-305, Oostzaanstraat 1-43, Oostzaanstraat 87-93
- Datering:
- 1917-1920
- Ontwerp:
- Klerk, M. de
- Bouwstijl:
- Amsterdamse School, expressief
- Oorsponkelijke functie:
- Woningen, postkantoor en verenigingsgebouw
- Status:
- Rijksmonument (3961)
- Bronnen & links:
- Monumenten Inventarisatie Project
- Citaat 1: Algemeen Handelsblad 11-11-1920, (Delpher) resolver.kb.nl/…
- Citaat 2: Eigen Haard jaargang 5 (1909) nummer 9, pp. 83-84.
- Laatste wijziging:
- juli 2022
Er zijn 82 afbeeldingen in de beeldbank van het Stadsarchief die gerelateerd zijn aan dit adres.